Στη χώρα μας η ακρίβεια πάει σύννεφο, οι προγνώσεις για το αύριο και το μέλλον προκαλούν ταραχή, το ουκρανικό μας σκοτώνει, η πανδημία καλά κρατεί, το Αιγαίο δεινοπαθεί. Ωστόσο, υπάρχει κι ένας τομέας που ανθεί. Είναι το χιούμορ. Η άλλη ανάγνωση της δυστυχίας μας. Δεν αναφερόμαστε στις χοντροκομμένες αηδίες, όπως αυτές εναντίον της κ. Αχτσιόγλου, αλλά στο καλοκεντημένο, ανυστερόβουλο, υγιές, λεπτεπίλεπτο, διακριτικό και διακεκριμένο αστείο.
Εδώ, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης … δίνουν τα ρέστα τους. Ο σύγχρονος Έλλην δεν μπορείς να πεις ότι διατηρεί πολλά από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, απ’ το Σοφοκλή και τον Αισχύλο, από τον χθεσινό Κοραή ή από τον χθεσινό Μακρυγιάννη, όμως με τον αρχαίο Αριστοφάνη διατηρεί μια συγγενική εξαιρετική σχέση. Από τη μια, λοιπόν, το γονίδιο , κι από την άλλη η ανάγκη να αναπτύξουμε, οι Έλληνες, αντισώματα στα φίδια που διαχρονικά μας ζώνουν, φαίνεται πως μας έχουν κάνει αστέρια στην έξυπνη ατάκα.
Πράγματι, το έχω συζητήσει με γνωστούς με μακρά θητεία στα ξένα, και όλοι συμφωνούν ότι (ενώ γενικώς υστερούμε έναντι των άλλων και στην παιδεία και στην οργάνωση και στην πειθαρχία και αλλού) στο είδος αυτό είμαστε ανίκητοι. Και τώρα, πάλι, μέσα σ’ αυτήν την ατέλειωτη νύχτα (δέκατο τρίτο έτος συνεχών παθών) η αστεία ανάγνωση των πραγμάτων σημειώνει υψηλές επιδόσεις. Μια περιήγηση στον ηλεκτρονικό κόσμο της «κοινωνικής κριτικής και της λαϊκής Φιλοσοφίας» βγάζει λαβράκια.
Το επαναλαμβάνω ότι δε μιλάμε για πρωταθλητισμό ανοησίας, πού συνοδεύεται και από γλωσσικό αναλφαβητισμό, αλλά μιλάμε για … γαργαλιστικές και, γελοιογραφικά, εξουθενωτικές παρεμβάσεις, με υλικά την απίθανη ευρηματικότητα, το σεβασμό στο συνάνθρωπο, την υψηλή αισθητική και μια λυτρωτική εξωστρέφεια. Δεν είναι το σύνηθες (το σύνηθες είναι τα απορρίμματα), αλλά είναι κι αυτό, ευτυχώς, υπαρκτό και με υπολογίσιμη επιδραστικότητα.
Ας μην ξεχνάμε, βέβαια, ότι το χιούμορ – κι αυτό φανερώνει τη δύναμή του – είναι και το πιο αγαπημένο παιδί της προπαγάνδας, γιατί είναι το πιο λιτό και, συγχρόνως, το πιο καταλυτικό μέσον για να πλήξεις γελοιογραφώντας και να αποδομήσεις τον αντίπαλό σου. Από δω και πέρα πια, το χιούμορ, όσο και να θέλει να μείνει στην ουδέτερη ζώνη, χάνει την αυτονομία του και αναλόγως εργαλειοποιείται. Δεν πειράζει, όμως, αν διατηρήσει την ποιότητα ΑΑ.
Ένα παράδειγμα: ήταν πριν από κάμποσα χρόνια ένας υπουργός. Είχε πομπώδη λόγο και έφεση στα λογοτεχνικά και διανοουμενίστικα τσιτάτα. Κατά κανόνα έλεγε μπούρδες, όμως τις έντυνε με λόγιο ύφος. Σε μια τεράστια πυρκαγιά, που αποτεφρώθηκαν εκτεταμένες περιοχές και χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, κληθείς ως αρμόδιος υπουργός να τοποθετηθεί, κατήγγειλε ως ένοχο τον … «άνεμο στρατηγό»! Γέλασαν μέχρι και οι πέτρες! Δεν είχε άδικο, ασφαλώς, στο ότι η έκβαση μιας φωτιάς εξαρτάται τα μέγιστα από τη φορά και την ένταση του αέρα, αλλά – σε μια χρονική στιγμή συμφοράς εθνικών διαστάσεων και γενικευμένου πένθους – ντύνοντας τον άνεμο με στρατιωτική σχολή ο κύριος υπουργός πήγαινε γυρεύοντας. Ήθελές τα και παθές τα! Και δεν τον ξέπλυνε ούτε ο Αλφειός, πέριξ του οποίου συνέβη κι η καταστροφή. Κι έκτοτε τον δυστυχή υπουργό … τον πήρε το ποτάμι, τον πήρε ο ποταμός (είναι ο ίδιος που σε επόμενο στάδιο, ως πρόεδρος της Βουλής για ένα εικοσιτετράωρο, ίσα που πρόλαβε κι έσωσε την κορούλα του, διορίζοντάς την υπάλληλο της Βουλής! Απίστευτος!).
Σε άλλη συγγενή περίπτωση, το χιούμορ γίνεται όχημα διασποράς προς τα πλήθη ψευδών και τεχνηέντως πειστικών ειδήσεων, που ανάβουν το φυτίλι. Κι έπεται μαζικός ξεσηκωμός. Για του λόγου το ακριβές: στο πρώτο έτος του παρελθόντος αιώνος, βρισκόταν στο φόρτε του το «γλωσσικό ζήτημα». Οι καθαρευουσιάνοι κι οι δημοτικιστές ήσαν στα όπλα. Το θέμα είχε πάρει θεόρατες πολιτικές, ιδεολογικές, κοινωνικές και θεολογικές διαστάσεις. Καθημερινά γίνονταν ομηρικές μάχες ανάμεσα στις δυο γλωσσικές φατρίες.
Μέσα σ’ αυτό το σκηνικό, ο Αλέξανδρος Πάλλης, σημαντικός λογοτέχνης, κριτικός, μεταφραστής και σφοδρός οπαδός της δημοτικής, δημοσίευσε μεταγλώττιση της Καινής Διαθήκης στην καθομιλουμένη. Ποιος είδε το Θεό και δε τον φοβήθηκε! Έπεσε πανικός και ξέσπασε θύελλα αντιδράσεων. Η Εκκλησία κι οι συντηρητικοί κύκλοι μίλησαν για ιεροσυλία κι εξαθλίωση. Όλα ήταν επί ξηρού ακμής. Έλειπε μόνον το … κερασάκι. Κι αυτό δεν άργησε.
Κάποιος διέδωσε ότι ο Πάλλης μέσα στο έργο του απέδιδε τον όρο «Μυστικός Δείπνος» με το λαϊκόγλωσσο «κρυφό τσιμπούσι»! Αυτό ήταν! Αστραπιαία η είδηση (αν και ψευδής, καθόσον στο πρωτότυπο δεν υπήρχε ο Μυστικός Δείπνος, για να χρειαστεί δήθεν να μεταγλωττιστεί), απλώθηκε σ’ όλη την Αθήνα. Στις επόμενες ώρες και ημέρες, ορδές και των δύο παρατάξεων ξεχύθηκαν στους δρόμους, κι ακολούθησε παναθηναϊκός εμφύλιος.
Αποτέλεσμα: δεκάδες νεκροί, αναρίθμητοι τραυματίες, πρωτόγνωρες υλικές καταστροφές και παραίτηση της κυβέρνησης Θεοτόκη, σε μια έσχατη προσπάθεια εκτόνωσης του κακού. Τα γεγονότα έμειναν στην Ιστορία γνωστά ως «Ευαγγελικά». Συμπέρασμα; Το χιούμορ είναι η ρίζα μας. Κι όπως λέει και μια κρητική μαντινάδα, «η ρίζα θρέφει την κορφή, κι η ρίζα την ξεραίνει / κι ας είν’ χωστή μέσα στη γη και καταφρονεμένη».
Από την έντυπη έκδοση “ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ”