Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης – ΟΟΣΑ, (2015), το 2012 το ποσοστό των παχύσαρκων Ελλήνων άνω των 15 ετών άγγιξε το 19.5%. Παράλληλα, οι ειδικοί συμφωνούν ότι η μείωση της θερμιδικής πρόσληψης, η συστηματική άσκηση, καθώς και η τροποποίηση της διατροφικής συμπεριφοράς, αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους για την επίτευξη και τη διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους.
Τα συμπληρώματα διατροφής ως εναλλακτική λύση
Αναμφίβολα, η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών δεν είναι μια εύκολη υπόθεση, τόσο για τον διαιτώμενο, όσο και για τον επαγγελματία διαιτολόγο. Στο πλαίσιο της προσπάθειας για απώλεια βάρους, αρκετοί καταναλωτές επιλέγουν μια σειρά από συμπληρώματα διατροφής, με την προσδοκία ότι θα φτάσουν στον στόχο τους πιο εύκολα και σε μικρότερο χρονικό διάστημα.
Σύμφωνα με Αμερικανική μελέτη, εκτιμάται ότι το 15% των ενηλίκων στις Η.Π.Α έχει χρησιμοποιήσει συμπληρώματα διατροφής για απώλεια βάρους κάποια στιγμή στη ζωή του, ενώ η χρήση τους είναι πιο διαδεδομένη στις γυναίκες (21%) συγκριτικά με τους άνδρες (10%)
Με βάση μάλιστα τα ευρήματα της ίδιας μελέτης, φαίνεται ότι λιγότερο από το ένα τρίτο των ατόμων που λαμβάνουν συμπληρώματα για μείωση του σωματικού βάρους ζητούν ιατρική συμβουλή ως προς τα πιθανά οφέλη και τις ενδεχόμενες παρενέργειες αυτών των σκευασμάτων.
Τι περιέχουν τα εν λόγω σκευάσματα και από ποιους ισχυρισμούς συνοδεύονται;
Τα σκευάσματα για απώλεια βάρους μπορεί να περιέχουν δεκάδες δραστικά συστατικά με πιο κοινά τα βότανα και τα φυτικά εκχυλίσματα, τις διαιτητικές ίνες, την καφεΐνη, τα προβιοτικά, τη βιταμίνη D και ορισμένα μέταλλα.
Μερικοί από τους πιο συνηθισμένους ισχυρισμούς των συμπληρωμάτων για απώλεια βάρους, περιλαμβάνουν τον έλεγχο της όρεξης, τη μείωση του σωματικού λίπους, την αύξηση του μεταβολισμού και την ενεργοποίηση της τροφογενούς θερμογένεσης
Ποια είναι η συμβολή των συμπληρωμάτων στη μείωση του σωματικού βάρους;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι απλή, καθώς τα περισσότερα συμπληρώματα περιέχουν μεγάλη ποικιλία συστατικών, καθιστώντας δύσκολη την απομόνωση των αποτελεσμάτων για κάθε συστατικό. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία μόνο για ένα από τα συστατικά του τελικού προϊόντος, αλλά να μην υπάρχουν αντίστοιχα στοιχεία για συνδυασμούς με άλλα συστατικά. Επιπλέον, οι δοσολογίες και οι συγκεντρώσεις των δραστικών συστατικών διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των συμπληρωμάτων και η σύνθεση των προϊόντων δεν περιγράφεται πλήρως σε δημοσιευμένες μελέτες. Συχνά, τα αποδεικτικά στοιχεία για τα πιθανά οφέλη ενός σκευάσματος προέρχονται από μελέτες σε ζώα ή εργαστήρια και όχι από παρεμβάσεις σε ανθρώπους. Οι μελέτες ενδέχεται επίσης να χρησιμοποιούν διαφορετικές και ενίοτε ακατάλληλες μεθόδους αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας μιας ουσίας (ή συνόλου ουσιών) και να είναι μικρής διάρκειας, περιορίζοντας έτσι τη δυναμική των ευρημάτων.
Ποια συστατικά έχουν συνδεθεί με τη μείωση του σωματικού βάρους;
Παρακάτω, αναλύονται 10 συστατικά τα οποία έχουν συνδεθεί με τη μείωση του σωματικού βάρους. Ας δούμε τι ισχύει!
1. Πράσινο τσάι (Camellia Sinensis)
Το συναντάμε συχνά στη σύνθεση συμπληρωμάτων για απώλεια βάρους με τη μορφή εκχυλίσματος. Τα δραστικά συστατικά του πράσινου τσαγιού τα οποία έχουν συνδεθεί με τη μείωση του σωματικού βάρους είναι η καφεΐνη και οι κατεχίνες (φλαβονοειδή). Το πράσινο τσάι θεωρείται ότι συμβάλλει στην απώλεια βάρους μέσω της αύξησης της ενεργειακής δαπάνης, της οξείδωσης των λιπιδίων και της μείωσης της λιπογένεσης.
Αποτελεσματικότητα
Οδηγεί σε μέτρια απώλεια βάρους η οποία φαίνεται να είναι αποτέλεσμα της συνεργικής δράσης μεταξύ των κατεχινών και της καφεΐνης.
Ασφάλεια
Έχουν αναφερθεί ανεπιθύμητες ενέργειες όπως δυσκοιλιότητα, γαστρεντερική δυσφορία και ναυτία.
2. Καφεΐνη
Τη συναντάμε ως πρόσθετο συστατικό στα συμπληρώματα για απώλεια βάρους. Διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα, ενισχύει τη διάθεση και βελτιώνει την αθλητική απόδοση. Επιπλέον, φαίνεται να αυξάνει την ενεργειακή δαπάνη μέσω της θερμογένεσης και να ενισχύει τη λιπόλυση μέσω της αύξησης της επινεφρίνης.
Αποτελεσματικότητα
- Συνδέεται με μικρότερη αύξηση του σωματικού βάρους με την πάροδο του χρόνου.
- Σε συνδυασμό με τις κατεχίνες, οδηγεί σε μέτριες μειώσεις του σωματικού βάρους, της περιμέτρου μέσης και του δείκτη μάζας σώματος (BMI).
Ασφάλεια
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), δόσεις έως 400mg/ημέρα για τους ενήλικες είναι ασφαλείς.
3. Συζευγμένο λινολεϊκό οξύ (Conjugated Linoleic Acid – CLA)
Πρόκειται για ένα πολυακόρεστο λιπαρό οξύ το οποίο ανευρίσκεται στο κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Φαίνεται να αναστέλλει τη λιπογένεση και να αυξάνει την οξείδωση των λιπαρών οξέων.
Αποτελεσματικότητα
- Τα μέχρι τώρα δεδομένα για τη θετική επίδραση της συμπλήρωσης με CLA στο σωματικό βάρος προέρχονται κυρίως από ζωικά μοντέλα.
- Απαιτούνται περαιτέρω έρευνες καθώς τα αποτελέσματα των μελετών που έχουν διεξαχθεί σε ανθρώπους είναι αντικρουόμενα.
Ασφάλεια
Δόσεις των 2.4-6gr/ημέρα για διάστημα 12 μηνών θεωρούνται καλά ανεκτές. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί γαστρεντερικές διαταραχές, μεταβολές στα λιπίδια του αίματος (π.χ. μείωση της HDL) και αύξηση των επιπέδων γλυκόζης σε παχύσαρκους ασθενείς.
4. Βιταμίνη D
Μελέτες παρατήρησης έχουν δείξει ότι το υπερβάλλον σωματικό βάρος σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D και ότι οι παχύσαρκοι ασθενείς εμφανίζουν συχνά ανεπάρκεια της βιταμίνης. Η υπερβολική συσσώρευση λίπους φαίνεται να δεσμεύει την βιταμίνη D στα λιποκύτταρα μειώνοντας τη βιοδιαθεσιμότητα της και εμποδίζοντας την απελευθέρωση της στο αίμα.
Αποτελεσματικότητα
- Η επίδραση της συμπληρωματικής χορήγησης βιταμίνης D στο σωματικό βάρος/λίπος είναι στοιχειώδης.
- Παρά το γεγονός της συσχέτισης ανάμεσα στα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D και την παχυσαρκία, τα επιστημονικά δεδομένα δεν φαίνεται να υποδεικνύουν σχέση αιτίας-αποτελέσματος. Για παράδειγμα, σε μετά-ανάλυση 15 μελετών με μεθόδους παρέμβασης τη μείωση της θερμιδικής πρόσληψης και την αύξηση της άσκησης (χωρίς τη συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D), φάνηκε ότι τα άτομα που μείωσαν το βάρος τους είχαν σημαντική αύξηση των επιπέδων της βιταμίνης σε σύγκριση με όσους διατήρησαν το αρχικό τους βάρος.
Ασφάλεια
Η συνιστώμενη ημερήσια δόση έχει καθοριστεί στις 600-800 Διεθνείς Μονάδες (IU)/ημέρα. Δόσεις μεγαλύτερες των 10.000 IU/ημέρα σχετίζονται με ναυτία, ανορεξία, δυσκοιλιότητα, αδυναμία και αυξημένα επίπεδα ασβεστίου και φωσφόρου στο αίμα.
5. Γλυκομαννάνη
Η γλυκομαννάνη (konjac glucomannan) είναι μια διαλυτή φυτική ίνα, η οποία έχει την ιδιότητα να απορροφά έως και 50 φορές το βάρος της σε νερό. Φαίνεται να αυξάνει το αίσθημα του κορεσμού, να καθυστερεί τη γαστρική κένωση και να μειώνει την απορρόφηση του λίπους και των πρωτεϊνών.
Αποτελεσματικότητα
Τα αποτελέσματα των μετά-αναλύσεων αναφορικά με την επίδραση της γλυκομαννάνης στη μείωση του σωματικού βάρους είναι αντικρουόμενα και χωρίς στατιστική σημαντικότητα.
Ασφάλεια
Η χρήση της μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερική δυσφορία, ενώ η λήψη της με τη μορφή ταμπλέτας δύναται να οδηγήσει σε απόφραξη του οισοφάγου.
6. Προβιοτικά
Σύμφωνα με μελέτες σε ζωικά μοντέλα, η εντερική μικροχλωρίδα φαίνεται να επηρεάζει την ικανότητα του ξενιστή να αποθηκεύει και να δαπανά ενέργεια. Έχει λοιπόν προταθεί, ότι η διατήρηση της ισορροπίας της μικροβιακής χλωρίδας μέσω των προβιοτικών (φιλικά βακτήρια) μπορεί να συμβάλλει θετικά στον έλεγχο του σωματικού βάρους. Τα στελέχη τα οποία μελετώνται ως προς αυτή την επίδραση είναι τα βακτήρια του γένους Lactobacillus και Bifidobacterium, ωστόσο ο αριθμός των κλινικών μελετών στον άνθρωπο είναι περιορισμένος.
Αποτελεσματικότητα
- Τα ευρήματα που προέρχονται από μελέτες σε παχύσαρκα ζωικά μοντέλα έχουν δείξει ότι η συμπληρωματική χορήγηση προβιοτικών σε συνδυασμό με δίαιτα υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος, ελέγχει την αύξηση του βάρους και της λιπώδους μάζας.
- Ωστόσο, πρόσφατη μετά-ανάλυση 4 τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών σε ανθρώπους δεν έδειξε στατιστικά σημαντική διαφορά στο σωματικό βάρος ή στον δείκτη μάζας σώματος μετά από τη χορήγηση βακτηρίων του γένους Lactobacillus, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για περισσότερες έρευνες.
Ασφάλεια
Τα προβιοτικά θεωρούνται ασφαλή για χρήση από υγιή άτομα.
7. Πικρό πορτοκάλι (Citrus Aurantium L.)
Μία από τις δραστικές ουσίες του πικρού πορτοκαλιού η οποία έχει μελετηθεί ως προς την επίδρασή της στο σωματικό βάρος είναι η συνεφρίνη. Οι πιθανοί μηχανισμοί δράσης περιλαμβάνουν την αύξηση της ενεργειακής δαπάνης, την ενίσχυση της λιπόλυσης καθώς και την καταστολή της όρεξης.
Αποτελεσματικότητα
- Ο συνδυασμός του εκχυλίσματος πικρού πορτοκαλιού με άλλα συστατικά, όπως η καφεΐνη και το βαλσαμόχορτο (St. John’s Wort) φαίνεται να επιδρά θετικά στην απώλεια βάρους. Εν τούτοις, ο ρόλος της μεμονωμένης χορήγησης πικρού πορτοκαλιού παραμένει αδιευκρίνιστος.
- Σε μικρή κλινική δοκιμή, φάνηκε ότι η μεμονωμένη χορήγηση συνεφρίνης οδηγεί σε άμεση αύξηση του βασικού μεταβολικού ρυθμού (BMR). Ωστόσο, η μακροπρόθεσμη επίδραση του πικρού πορτοκαλιού στον βασικό μεταβολικό ρυθμό παραμένει άγνωστη.
Ασφάλεια
Η λήψη συνεφρίνης έχει συνδεθεί με ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως άγχος, υπέρταση, δύσπνοια και ταχυκαρδία.
8. L-Καρνιτίνη
Είναι παράγωγο δύο αμινοξέων, της λυσίνης και της μεθειονίνης. Προέρχεται από ζωικές τροφές, ωστόσο παράγεται και ενδογενώς στον ανθρώπινο οργανισμό. Η L-Καρνιτίνη μεταφέρει τα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου στα μιτοχόνδρια των κυττάρων για παραγωγή ενέργειας και φαίνεται να βελτιώνει την αθλητική απόδοση και να μειώνει την κόπωση. Λόγω του ότι δρα ως συμπαράγοντας στη β-οξείδωση των λιπαρών οξέων, έχει προταθεί ότι θα μπορούσε να βοηθήσει στον έλεγχο του βάρους.
Αποτελεσματικότητα
Σύμφωνα με μελέτες τόσο σε ζωικά μοντέλα όσο και στον άνθρωπο, η L-Καρνιτίνη δεν φαίνεται να παίζει κάποιο ρόλο στη μείωση του σωματικού βάρους.
Ασφάλεια
Δόσεις έως και 4g/ημέρα θεωρούνται καλά ανεκτές. Δύναται να προκαλέσει γαστρεντερικές διαταραχές.
9. Καψαϊκίνη
Η καψαϊκίνη είναι το δραστικό συστατικό της καυτερής κόκκινης πιπεριάς. Φαίνεται να αυξάνει την τροφογενή θερμογένεση, την ενεργειακή δαπάνη και την οξείδωση του λίπους και να καταστέλλει την όρεξη.
Αποτελεσματικότητα
- Η επίδρασή της στην απώλεια βάρους θεωρείται ήπια.
- Σε συνδυασμό με την καφεΐνη και τις κατεχίνες, φαίνεται να συμβάλλει στη μείωση του σωματικού λίπους μέσω της αύξησης της προκαλούμενης από την τροφή θερμογένεσης.
Ασφάλεια
Δόσεις άνω των 4mg/ημέρα συνδέονται με φλεγμονές του πεπτικού συστήματος, με υψηλά επίπεδα ινσουλίνης, καθώς και με μείωση των επιπέδων της ‘καλής’ χοληστερόλης HDL.
10. Αφρικανικό μάνγκο (Irvingia Gabonensis)
Το εκχύλισμα αφρικανικού μάνγκο εμποδίζει την λιπογένεση και μειώνει τα επίπεδα ορού της λεπτίνης (ορμόνη η οποία ρυθμίζει την όρεξη), ενώ φαίνεται να έχει ευεργετική επίδραση στη μείωση της ολικής και της LDL χοληστερόλης.
Αποτελεσματικότητα
Τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι σχετίζεται με μέτρια απώλεια βάρους και μείωση της περιμέτρου μέσης, ωστόσο οι δοσολογίες ποικίλουν μεταξύ των ερευνών. Απαιτούνται μεγαλύτερης κλίμακας και διάρκειας μελέτες ώστε να διεξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα.
Ασφάλεια
Δόσεις έως και 3,000mg/ημέρα για χρονικό διάστημα 10 εβδομάδων θεωρούνται ασφαλείς. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να εμφανιστούν διαταραχές ύπνου, πονοκέφαλος και γαστρεντερική δυσφορία.
Συμπερασματικά
Τα μέχρι τώρα επιστημονικά δεδομένα δεν φαίνεται να υποστηρίζουν τον ισχυρισμό πως η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην απώλεια ή τη διατήρηση του σωματικού βάρους. Επιπλέον, αρκετές από τις εν λόγω δραστικές ουσίες συνοδεύονται από ανεπιθύμητες ενέργειες και πιθανόν να εμφανίζουν φαρμακευτικές αλληλεπιδράσεις.
Η πιο ενδεδειγμένη και ασφαλής μέθοδος για την επίτευξη ενός υγιούς σωματικού βάρους παραμένει η μειωμένη θερμιδική πρόσληψη σε συνδυασμό με τη συστηματική φυσική δραστηριότητα, υπό την καθοδήγηση ενός επιστήμονα διαιτολόγου-διατροφολόγου. Τα άτομα με νοσογόνο παχυσαρκία, τα οποία διατρέχουν πρόσθετους κινδύνους για την υγεία, εκτός από την τροποποίηση του τρόπου ζωής τους, θα μπορούσαν να συζητήσουν το ενδεχόμενο της λήψης εγκεκριμένων φαρμακευτικών ουσιών ή της βαριατρικής επέμβασης με έναν εξειδικευμένο ιατρό.
