Η 29η Μαϊου 1453 είναι καταγεγραμμένη στην ιστορία ως «η αποφράς ημέρα» του Ελληνισμού, καθώς τότε «η Πόλις εάλω» και θρήνησε η Οικουμένη.Τα αίτια της πτώσης της χιλιόχρονης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πολλά…Και η πτώση είχε αρχίσει πολύ ενωρίτερα,αφού οι Σταυροφόροι της Τέταρτης Σταυροφορίας κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, το 1204.
Φιλόλογος – Ιστορικός
Πρόεδρος της Ι.Λ.Ε.Α.
Τότε ήταν,που την περιοχή μας – όπως και όλον τον Μοριά-κατέλαβαν οι Φράγκοι,οι οποίοι και φρόντισαν να ασφαλιστούν, χτίζοντας παντού Κάστρα – φρούρια.Εδώ, η περιοχή που ενδεικνυόταν για μια τέτοια κατασκευή, ήταν η μέχρι τότε ονομαζόμενη περιοχή της Ρυπικής.* Το κάστρο όμως άρχισε να φαίνεται στις βιβλιογραφικές αναφορές πολύ αργότερα, οπότε εμφανίζεται το χωριό Σαλμενίκο και το Κάστρο του Σαλμενίκου (πιθανότατα από το όνομα του Φράγκου διοικητή Σαλμένικο ).Και όταν το 1261 ανακτήθηκε η Πόλη από τους Παλαιολόγους, ο Μωριάς, σιγά – σιγά περιήλθε σ΄αυτούς.΄Ετσι οι Παλαιολόγοι εμφανίζονται ως οι δεσπότες (διοικητές ) ολόκληρης της Πελοποννήσου, με έδρα την Καστροπολιτεία του Μυστρά. Η περιοχή μας, ως τότε Βαρωνία Πατρών, εμφανίζεται με δύο δεσπότες Παλαιολόγους: τον δεσπότη Κερνίτσης (Καλαβρύτων) Κωνσταντίνο Παλαιολόγο – τον μετέπειτα αυτοκράτορα του Βυζαντίου και τον δεσπότη Σαλμενίκου Κωνσταντίνο Γραίτζα Παλαιολόγο.
Οι τούρκοι είχαν αρχίσει να «ροκανίζουν» την αχανή Βυζαντινή αυτοκρατορία, πολύ πριν το 1453, καθώς τότε τα σύνορά της είχαν τόσο συρρικνωθεί, ώστε έφθαναν μέχρι εκεί που έβλεπε ο αυτοκράτορας από το παράθυρο των ανακτόρων! Και στο Μοριά, αλλά και εδώ σε εμάς, ήρθε το 1446 με στρατό ο τότε Σουλτάνος Μουράτ ο Β’ .Και αφού κυρίευσε μικρά φρούρια και κατάκαψε χωριά, ήρθε και στο Σαλμενίκο! Αλλά δεν τόλμησε να επιτεθεί,καθώς γνώριζε για το φρούριό του,που έμοιαζε απόρθητο,μα και η πόλη διέθετε τείχος ισχυρό και φρύραρχο δυνατό…Γύρισε λοιπόν στο Αίγιο και το λεηλάτησε.
Μετά δε την ΄Αλωση της Πόλης το 1453,ο Μοριάς αντιστεκόταν ακόμα, καθώς ,από τους Παλαιολόγους, ο Κωνσταντίνος «έπεσε» ηρωϊκά, μαχόμενος στα τείχη της Πόλης, ως αυτοκράτορας πλέον από το 1449,ενώ τα αδέλφια του προσπαθούσαν να κρατήσουν άμυνα ΄Ωσπου,το 1458 έφτασε εδώ ο νέος Σουλτάνος, ο Μωαμεθ ο Β΄ο πορθητής της Πόλης, με σκοπό να πάρει και το Μοριά. Τότε, ο Δημήτριος Παλαιολόγος ήρθε σε συνεννόηση με τον Μωάμεθ και έφυγε, παραδίδοντάς του την Πάτρα και το κάστρο Χλεμούτσι. Ο Θωμάς, στο Μυστρά, το προσπάθησε, αλλά και αυτός στο τέλος συνθηκολόγησε με τον Μωάμεθ και…έφυγε ανέγγιχτος. ΄Εμεινε λοιπόν το Σαλμενίκο!
Ο Μωάμεθ, ήρθε εδώ το 1460 το Φθινόπωρο,και με πολύ στρατό πολιόρκησε πρώτα την πόλη, την οποία υπεράσπιζαν επίσης πολλοί στρατιώτες και κάτοικοι, οι οποίοι αριθμούσαν πάνω από χίλιες οικογένειες. Αλλά μέσα στην πόλη είχαν μπει, για ασφάλεια, και πολλοί άλλοι από την γύρω περιοχή, καθώς ήταν η μόνη πόλη που διέθετε τείχη και έφταναν τις 6.000! Και λέμε πόλη, γιατί, πράγματι, είχε τα χαρακτηριστικά πόλης, και για τον πληθυσμό, και γιατί διέθετε τείχος απροσπέλαστο, φρούριο απόρθητο και υδραγωγείο! Αλλά και γιατί είχε ένα γενναίο φρούραρχο!
Ο Μωάμεθ λοιπόν ήθελε να πάρει το Σαλμενίκο με συνεννοήσεις, που όμως όλοι ήξεραν ότι δεν τις τηρούσε, γι΄ αυτό και οι υπερασπιστές δεν ενέδιδαν… ΄Ωσπου, με δόλο, κατόρθωσε και τους έκοψε την υδροδότηση…Για πολλές μέρες άντεξαν τη δίψα, προσπαθώντας να ξεγελούν τη δίψα τους, με διάφορα τεχνάσματα…αλλά, στο τέλος δεν άντεξαν,άνοιξαν τις πύλες και ξεχύθηκαν έξω να σωθούν… Οι τούρκοι πολιορκητές όμως,σκότωσαν πάρα πολλούς, εφαρμόζοντας κάθε είδους βία. ΄Εξι χιλιάδες έπιασαν αιχμάλωτους και τους οδήγησαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής! Αλλά και διάλεξαν χίλια παιδιά – τα καλύτερα- για να τα εκπαιδεύσουν γενίτσαρους! Ο απολογισμός της άλωσης τους Σαλμενίκου, φρικτός…
Και έμενε πλέον το Κάστρο ,απόρθητο, κρεμασμένο σε ένα βράχο, αρκετά πάνω από την πόλη, ανάμεσα σε γκρεμούς και βουνοπλαγιές, όπου μέσα ήσαν λίγοι υπερασπιστές, μαζί με τον φρούραρχο, Κωνσταντίνο Παλαιολόγο Γραίτζα.Ένα και πλέον χρόνο άντεξε το Κάστρο. Ο Κωνσταντίνος έστειλε γράμματα παντού και στους Δυτικούς για βοήθεια.Σημαντική ιστορική πηγή αποτελεί μία επιστολή του προς την δούκισσα Μαρία Σφόρτσα*στο Μιλάνο, που της ζητάει στρατιωτική βοήθεια, για να σωθεί το Κάστρο.Και πράγματι, ήρθαν 100 περίπου οπλισμένοι στρατιώτες, που κατόρθωσαν και μπήκαν μέσα.Και μόνο, όταν πια δεν γινόταν τίποτε άλλο,μόνο τότε άρχισε ο Γραίτζας τις διαπραγματεύσεις *με τους τούρκους πολιορκητές. Στο τέλος, πέτυχε να βγούν και να φύγουν όλοι οι υπερασπιστές του κάστρου, σώοι, με τον οπλισμό τους, ενώ ο ίδιος και η οικογένειά του έφυγαν προς τη Ναύπακτο.
Η σημασία της πτώσης του Κάστρου του Σαλμενίκου είναι πολύ μεγάλη, όχι μόνο για την Εθνική μας ιστορία, αλλά και για την δική μας τοπική ιστορία,καθώς αποτελεί το τελευταίο προπύργιο του Μοριά που υπέκυψε στους τούρκους, το 1461, μετά από αντίσταση ενός και πλέον έτους! Ο δε φρούραρχος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Γραίτζας, τίμησε τη Δυναστεία των Παλαιολόγων, με την ανδρεία και τη γενναιότητά του ,αφού και ο μέγας βεζύρης του Μωάμεθ Μαχμούτ, που διηύθυνε τις επιχειρήσεις είπε γι΄αυτόν: «διερχόμενος τον Μορέα, παντού ανδράποδα είδον, και μόνο έναν άνδρα..»! Και πρέπει, γι αυτό να εργαστούμε όλοι, να αναδείξουμε τη σπουδαιότητα του γεγονότος,να πληροφορηθεί και να μάθει το ευρύ κοινό και να καθιερωθούν εκδηλώσεις, ώστε να γίνει θεσμός, που σίγουρα τιμά εμάς και την ιστορία μας.Να μάθουμε τελικά, πως τελευταίοι υποδουλωθήκαμε στους τούρκους και πρώτοι ελευθερωθήκαμε(1461 –1821)!!
Άρθρο στην εφημερίδα “ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ”
* Οι Ρύπες ήταν πόλη που ανήκε στην Ιωνική 12πολη: Πελλήνη, Αιγές, Αίγειρα, Ελίκη,Κερύνεια, Βούρα, Αίγιο,Ρύπες,Πάτρα,΄Ωλενος,Δύμη, Τριταία.
*Τότε,βρισκόταν σε εξέλιξη στη Μάντουα της Ιταλίθας, μία σύνοδος των Δυτικών, να βοηθήσουν το Μοριά, ώστε να μη υποδουλωθεί στους τούρκους, Για αυτό έλειπε από το Μιλάνο ο Φραγκίσκος Σφόρτσα, και απηύθυνε ο Γραίτζας την επιστολή στη σύζυγό του.Το γράμμα αυτό βρήκε ο καθηγητής Σπ. Λάμπρος, στα αρχεία του Μιλάνου και μέρος αυτού έχουν αναρτήσει σε δύο πλάκες- ως Μνημείο- στο προαύλιο του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου στο Σαλμενίκο,όπου έχουν επίσης φιλοτεχνήσει και μία μαρμάρινη πλάκα – Μνημείο, που αναφέρει τη χρονολογία παράδοσης του Κάστρου, από τον Κωνσταντίνο Γραίτζα.
* Ο Γραίτζας γνώριζε, ότι ο Μωάμεθ δεν τηρούσε τις συμφωνίες και θανάτωνε όλους, αφού έβγαιναν από τα οχυρά που κατελάμβανε. Γι αυτό, έστειλε πρώτα λίγους έξω από το Κάστρο, κι αφού διαβεβαιώθηκε ότι έτσι συνέβαινε,προχώρησε αργότερα σε συμφωνία, ώστε να σωθούν οι υπερασπιστές.
Πηγές: Πολλές, αλλά για το ευρύ κοινό αναφέρουμε του Νικ. Λέκκα « ΡΥΠΕΣ ΕΡΙΝΕΟΣ ΣΑΛΜΕΝΙΚΟ», Αθήνα, 1916 και Δημ. Παπαβασιλοπούλου «ΣΑΛΜΕΝΙΚΙΩΤΙΚΑ»,Αθήνα, 1980.
