Η επιστήμη στις μέρες μας έχει κάνει αλματώδη βήματα για την ίαση και καταπολέμηση νόσων που εκφυλίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη ενώ παράλληλα μελετά και τις επιπτώσεις της εκάστοτε νόσου στην ανθρώπινη ψυχολογία. Στην εποχή μας και συγκεκριμένα την τελευταία εικοσαετία τα κρούσματα του καρκίνου ανά τον πλανήτη αυξήθηκαν σημαντικά. Αν ακούσεις τους παλιούς να μιλούν για ασθένειες, η λέξη «καρκίνος» δεν υπήρχε ή θεωρείτο σπάνια.
Ερχόμενοι λοιπόν στο σήμερα συνειδητοποιούμε την έκταση της νόσου και τις μορφές που παίρνει. Άλλοτε πλήττει σημαντικά και ανεπανόρθωτα την υγεία του ασθενούς και άλλοτε εντοπίζεται σε σημείο που καταπολεμάται άμεσα. Τι γίνεται όμως όταν ένα άτομο διαγνωσθεί με καρκίνο; Ποια η ψυχολογική του κατάσταση μετά από ένα τόσο συνταρακτικό γεγονός που απειλεί την ίδια του τη ζωή;
Για πολλούς ασθενείς η λέξη «καρκίνος» σημαίνει θάνατος, δυστυχία, μαυρίλα. Με την ανακοίνωση της ασθένειας στο πάσχοντα οι ψυχολογικές αντιδράσεις που ενεργοποιούνται είναι αρχικά σοκ, φόβος, έντονο άγχος και στη συνέχεια κατάθλιψη. Όλες οι αγωνίες και τα προβλήματα της καθημερινότητας του πάσχοντα καταρρέουν στο άκουσμα της διάγνωσης της νόσου. Στην αρχή ο ασθενής περνά μια φάση μη αποδοχής της ασθένειας ενώ δυσκολεύεται σημαντικά να την ανακοινώσει στην οικογένεια και τον κοινωνικό του περίγυρο. Ωστόσο, τόσο για τον ίδιο τον ασθενή όσο και την οικογένειά του η αποδοχή ενός τέτοιου γεγονότος δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Στις περισσότερες μορφές καρκίνου πραγματοποιούνται χειρουργικές επεμβάσεις οι οποίες μπορεί να συνεπάγονται αλλαγές στο σώμα και την εικόνα του ασθενούς, στην ομιλία και τη λήψη τροφής. Για παράδειγμα, μια μαστεκτομή μπορεί να κλονίσει τη ψυχική υγεία μιας γυναίκας που αισθάνεται ότι χάνει τη θηλυκότητά της και να δημιουργήσει προβλήματα στη σχέση της με τον σύζυγο. Εκτός όμως από τις χειρουργικές επεμβάσεις, και σε άλλες αντικαρκινικές θεραπείες όπως η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία, ο ψυχολογικός αντίκτυπος κορυφώνεται και οι ασθενείς κατακλύζονται από σκέψεις ότι η θεραπεία θα αποτύχει, φθείρονται από τις συνεχείς προσελεύσεις τους στο νοσοκομειακό χώρο και κάνουν σκέψεις για τον τρόπο που τους βλέπουν οι γύρω τους λόγω των αλλαγών στην εμφάνισή τους από τις θεραπείες. Παρ’ όλα αυτά, μετά το πέρας των θεραπειών, οι ασθενείς πραγματοποιούν συχνούς ελέγχους για τη πορεία της ασθένειάς τους με το φόβο πάντα να ελλοχεύει σε περίπτωση που προκύψει μετάσταση της νόσου. Αν διαπιστωθεί κάτι τέτοιο, αισθάνονται ότι διαψεύστηκαν όλες οι θεραπευτικές προσδοκίες και οι ιατρικές υποσχέσεις πριν και κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους.
Επιπλέον, ψυχολογικές ανάγκες και υποστήριξη χρήζουν και τα μέλη της οικογένειας του ασθενούς καθώς πλέον αντιμετωπίζουν προβλήματα όπως: τις συχνές συναναστροφές με τους γιατρούς για την ενημέρωση της πορείας της υγείας του ασθενούς, τη μεταμφίεση της λύπης τους σε χαρά και την ενθάρρυνση του δικού τους ανθρώπου, την παραμέληση της εργασίας τους και την οικονομική τους επιβάρυνση, την παραμέληση του εαυτού τους και των υπόλοιπων μελών της οικογένειάς τους. Συχνά αναπτύσσουν μηχανισμούς άμυνας όπως η άρνηση ενώ νιώθουν έντονο καταθλιπτικό συναίσθημα μέχρι να φτάσουν στο στάδιο της αποδοχής της νόσου.
Στις περισσότερες χώρες του εξωτερικού η αντιμετώπιση του καρκίνου προσεγγίζεται και ψυχοθεραπευτικά. Ο ρόλος του θεράποντα ιατρού δεν περιορίζεται μόνο στην εφαρμογή της κατάλληλης θεραπείας αλλά ενισχύεται μέσα από τη συνεργασία του με εξειδικευμένο προσωπικό όπως ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί που ρόλο έχουν να προετοιμάσουν ψυχολογικά τον ασθενή για την αποδοχή και τα στάδια της ασθένειας. Φυσικά στην Ελλάδα της κρίσης τέτοιες υπηρεσίες κρίνονται περιττές για ένα σύστημα υγείας που δεν διαθέτει ούτε τα απαραίτητα. Ωστόσο, τόσο ο ασθενής όσο και η οικογένειά του μπορούν να απευθυνθούν σε συλλόγους που ασχολούνται με την πρόληψη και την αντιμετώπιση του καρκίνου, στους οποίους πραγματοποιούνται ομαδικές ψυχοθεραπείες ασθενών με καρκίνο. Οι ομαδικές ψυχοθεραπείες στοχεύουν στη μείωση του άγχους, τη δυνατότητα συζήτησης οδυνηρών θεμάτων όπως ο θάνατος, τη μείωση της κατάθλιψης και την ανταλλαγή συναισθημάτων βρίσκοντας έτσι νόημα και ενδιαφέρον για τη ζωή.
Αυτό που κρίνεται απαραίτητο από κρατικής πλευράς είναι η στελέχωση και η υλοποίηση προγραμμάτων για την πρόληψη του καρκίνου καθώς και η ενίσχυση των νοσοκομειακών δομών με κοινωνικές υπηρεσίες που θα προσφέρουν τη μέγιστη ψυχολογική βοήθεια και στήριξη τόσο στους ασθενείς όσο και στις οικογένειές τους.
Ας μην ξεχνάμε ότι η πρόληψη σώζει ζωές…
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ
ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ
Ψυχολόγος