Η παχυσαρκία αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της εποχής μας σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Αυτό εξηγείται αν αναλογιστούμε τις βλαβερές συνέπειες που επιφέρει στην υγεία του ανθρώπου (π.χ. μεταβολικό σύνδρομο).
Τι είναι όμως πραγματικά η παχυσαρκία;
Όταν στον οργανισμό εισάγεται, μέσω της τροφής, ενέργεια σε ποσότητα μεγαλύτερη απ’ όση καταναλώνεται το βάρος αυξάνει. Είναι συνεπώς φανερό ότι η παχυσαρκία οφείλεται στην υπέρμετρη πρόσληψη ενέργειας σε σχέση με την κατανάλωση.
Κατεβάστε Δωρεάν το Tool: Βάλε στόχους στη διατροφή σου και μάθε πώς θα τους πετύχεις! [PDF]
Η πρόσληψη περίσσειας ενέργειας συμβαίνει μόνο κατά τη φάση της εγκατάστασης της παχυσαρκίας. Όταν το άτομο έχει ήδη γίνει παχύσαρκο το μόνο που χρειάζεται για να διατηρήσει το πάχος του είναι η εξισορρόπησή της προσλαμβανόμενης και καταναλούμενης ενέργειας. Για να αδυνατίσει θα πρέπει δηλαδή η κατανάλωση να είναι μεγαλύτερη από την πρόσληψη.
Ποιοι είναι οι παράγοντες;
Ο μηχανισμός της ρύθμισης πρόσληψης τροφής εξαρτάται από τα αποθέματα θρεπτικών ουσιών του οργανισμού. Όταν δηλαδή σε ένα υγιές άτομο τα αποθέματα αυτά αρχίζουν να πλησιάζουν σε ένα εφικτό επίπεδο η πρόσληψη της τροφής ελαττώνεται αυτόματα εμποδίζοντας έτσι την αποθήκευση της περίσσειας ενέργειας. Η παχυσαρκία στην πράξη οφείλεται σε διαταραχή του ρυθμιστικού μηχανισμού της πρόσληψης της τροφής η οποία μπορεί να είναι αποτέλεσμα ψυχογενών, γενετικών (κληρονομικότητα), περιβαλλοντικών και παθολογικών παραγόντων.
Περιπτώσεις μείωσης σωματικόυ βάρους
Η ελάττωση σωματικού βάρους που παρατηρείται στις πρώτες ημέρες μιας δίαιτας αδυνατίσματος οφείλεται κατά το μεγαλύτερο ποσοστό σε απώλεια νερού και γλυκογόνου. Με την πάροδο του χρόνου όμως το μεγαλύτερο ποσοστό του σωματικού βάρους που χάνεται προέρχεται από το αποθηκευμένο λίπος. Επίσης στην περιορισμένη θερμιδική πρόσληψη δεν πρέπει να μειώνεται η πρόσληψη των υγρών, γιατί κάτι τέτοιο θα έχει σαν αποτέλεσμα το χάσιμο περισσότερου νερού, όχι όμως και σωματικού λίπους.
Η γρήγορη απώλεια σωματικού βάρους μέσα από κάποια δίαιτα έχει το μειονέκτημα ότι δεν οφείλεται μόνο σε απώλεια σωματικού λίπους αλλά και σε απώλεια άλιπου ιστού (μυϊκή μάζα, γλυκογόνου, ανόργανων ουσιών, νερού κ.λ.π.). Έρευνες αποδεικνύουν καθημερινά ότι η απώλεια βάρους είναι πιο αποτελεσματική και πιο ακίνδυνη όταν συνδυάζεται η άσκηση με μια κατάλληλη διατροφή.
Η απώλεια του άλιπου ιστού, ανάλογα με την δίαιτα και τη διάρκεια της μπορεί να κυμαίνεται από 35 – 45% με άμεσες καταστροφικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου
Τι ξέρουμε για το σωματικό λίπος;
Το σώμα αποτελείται από διάφορους ιστούς, αλλά στη διάρκεια της ενήλικης ζωής δύο είναι οι ιστοί που προκαλούν σημαντικές αυξομειώσεις στο σωματικό βάρος, ο μυϊκός και ο λιπώδης. Ωστόσο για τις περισσότερες γυναίκες (με εξαίρεση την εγκυμοσύνη) το λίπος μάλλον παρά η μυϊκή μάζα είναι που επηρεάζει περισσότερο το σωματικό βάρος. Για παράδειγμα κορίτσια ηλικίας οκτώ ετών έχουν κατά μέσο όρο 18% λίπος, στην ηλικία των 17 ετών το λίπος φτάνει τα 25% και μπορεί να αυξηθεί κι άλλο κατά την ηλικία των 20 ετών. Μεταξύ της ηλικίας 30 – 60 το ποσοστό λίπους σε αγύμναστες γυναίκες αυξάνει σταθερά με μέσο όρο αύξησης 1,5 – 2% ανά δεκαετία.
Σε ποιες κατηγορίες διακρίνεται;
Το σωματικό λίπος διακρίνεται σε δύο κατηγορίες, το δομικό και το αποταμιευτικό.
Δομικό λίπος
Το δομικό λίπος είναι συστατικό της μυελίνης που μονώνει τα νεύρα, και “υλικό συσκευασίας” ζωτικών οργάνων π.χ. ενδοφθαλμικό λίπος. Αποτελεί το 10% του σωματικού βάρους στη γυναίκα και το 3% στον άνδρα. Αυτό το λίπος είναι απαραίτητο για τη φυσιολογική ορμονική και αναπαραγωγική λειτουργία.
Αποταμιευτικό λίπος
Το αποταμιευτικό λίπος (λιπώδης ιστός), αποτελεί πηγή ενέργειας για το ανθρώπινο οργανισμό. Το σώμα έχει επαρκή αποθέματα ενέργειας από λίπος για να διατηρηθεί ζωντανό επί πολλές εβδομάδες.
Το λίπος αποθηκεύεται στα λιποκύτταρα. Τα λιποκύτταρα σχηματίζουν ένα ελαστικό ενεργειακό απόθεμα, το οποίο μπορεί τόσο να διευρύνεται όσο και να μικραίνει. Το απόθεμα λίπους είναι δυνατόν να διευρυνθεί με δυο τρόπους: Είτε μέσω αύξησης του μεγέθους των λιποκυττάρων ή με αύξηση του αριθμού τους. Ο μέσος άνθρωπος έχει αριθμό λιποκυττάρων που ξεκινάει από 2×1010 και είναι δυνατόν να φτάσει μέχρι 16×1010. Επομένως, υπάρχει τεράστια ελαστικότητα για διεύρυνση του αποθέματος λίπους.
Όταν υπάρχει θετικό ενεργειακό ισοζύγιο, το μέγεθος των λιποκυττάρων αυξάνεται μέχρι να φτάσει το μέγεθος 1μg. Από το σημείο αυτό και μετά, τα κύτταρα δεν είναι δυνατόν να μεγαλώσουν άλλο (υπερτροφία). Έτσι, εάν το θετικό ενεργειακό ισοζύγιο συνεχιστεί, ο αριθμός των λιποκυττάρων ξεκινά να αυξάνεται και μπορεί να μεγαλώνει ατελείωτα (υπερπλασία) εάν η θερμιδική πρόσληψη παραμείνει υψηλή.
Από την στιγμή, που τα λιποκύτταρα θα σχηματιστούν, είναι πολύ δύσκολο κάποιος να απαλλαγεί από αυτά. Ο αριθμός τους συνεχίζεται να παραμένει ο ίδιος ακόμη και εάν υπάρξει απώλεια βάρους. Η επίδραση της απώλειας βάρους επιδρά μόνο στο μέγεθος των λιποκυττάρων, το οποίο σταδιακά μειώνεται, και κάποια στιγμή φτάνει στο φυσιολογικό μέγεθος.
Τι διακρίνουν οι ερευνητές;
Οι ερευνητές πλέον διακρίνουν την παχυσαρκία ανάλογα εάν υπάρχει υπερτροφία ή υπερπλασία των λιποκυττάρων. Η υπερπλασία δεν είναι δυνατόν να υπάρξει εάν πρώτα δεν έχει προηγηθεί η υπερτροφία των λιποκυττάρων. Αυτός ο διαχωρισμός έχει προγνωστική σημασία για την θεραπεία της παχυσαρκίας. Η υπερτροφική παχυσαρκία, σύμφωνα με νεότερες έρευνες, φαίνεται να αντιμετωπίζεται πολύ πιο αποτελεσματικά σε σχέση με την παχυσαρκία που συνδέεται με υπερπλασία των λιποκυττάρων.
Ποιο είναι όμως το επιθυμητό ποσοστό σωματικού λίπους;
Δεν είναι δυνατόν να το προσδιορίσουμε με ακριβή τιμή γιατί εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: φύλο, σωματότυπο, είδος άσκησης που πραγματοποιεί ένα άτομο.
Μερικές συστάσεις που μπορούν να βοηθήσουν στη δίαιτα
- Θα πρέπει να ζυγίζουν ή να χρησιμοποιηθούν “μεζούρες” για τις τροφές έτσι ώστε να μάθουν να υπολογίζουν το μέγεθος της μερίδας.
- Οι τροφές που περιέχουν σύνθετες φυτικές ίνες απαιτούν περισσότερο χρόνο για να καταναλωθούν από τις τροφές που περιέχουν απλές φυτικές ίνες και ο κορεσμός (πληρότητα ή ικανοποίηση) επιτυγχάνεται με λιγότερες θερμίδες όταν κανείς καταναλώνει τροφές με σύνθετες φυτικές ίνες.
- Ελαττώνουμε την κατανάλωση λιπαρών τροφών, οι οποίες αποτελούν την πλέον συγκεντρωμένη πηγή θερμίδων. Επιλέγουμε άπαχο κρέας ή πουλερικά χωρίς πέτσα και δεν τρώμε περισσότερο από 180 gr. ημερησίως. Χρησιμοποιούμε μπαχαρικά, καρυκεύματα, χυμό λεμόνι ή άλλα πρόσθετα χαμηλών θερμίδων παρά βούτυρο, ζωικό λίπος. Επιλέγουμε άπαχο γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα με χαμηλά λιπαρά. Περιορίζουμε την κατανάλωση φαγητών με κορεσμένο λίπος, όπως οι λουκουμάδες, το φύλλο της πίτας, τα κρουασάν, τα μπισκότα και άλλα αρτοσκευάσματα. Επιλέγουμε φρέσκα φρούτα ή μπισκότα με χαμηλά λιπαρά παρά παγωτό, κέικ, πίτες ή μπισκότα με πολλά λιπαρά. Αντικαθιστούμε στο ζωικό βούτυρο με τη φυτική μαργαρίνη τύπου soft.
- Δεν πρέπει να απογοητευόμαστε περιμένοντας γρήγορα και εύκολα αποτελέσματα. Η αύξηση του βάρους αποτελεί συνήθως μια σταδιακή διαδικασία όπως ακριβώς και η μείωση αυτού. Απλά συνεχίζουμε το πρόγραμμα της διατροφής παράλληλα με τη γυμναστική, με επιμονή και υπομονή και γρήγορα θα δούμε θετικά αποτελέσματα.
Συμπερασματικά, για την απώλεια βάρους, όταν δεν εμπλέκονται ειδικές παθολογικές καταστάσεις, εξαρτάται από την προσθήκη της φυσικής δραστηριότητας (αερόβια άσκηση) αρκεί ο “ζυγός” της ενεργειακής πρόσληψης από την μία σε σχέση με την ενεργειακή δαπάνη από την άλλη να κλίνει υπέρ του δεύτερου παράγοντα.
Για τους αρμόδιους επιστήμονες υγείας
Πώς μπορούμε όμως τελικά να μειώσουμε το σωματικό λίπος έτσι ώστε να έχουμε απώλεια βάρους;
Τα παρακάτω σημεία μας βοηθούν στη μείωση του σωματικού λίπους υγιεινά και με ασφάλεια.
- Καθορισμός στόχων: Θέτουμε ένα ρεαλιστικό στόχο που είναι εφικτός. Κάνουμε μετρήσεις πάχους των δερματοπτυχών και μετρήσεις περιφερειών σε συγκεκριμένες θέσεις.
- Εκτιμάμε τις θερμίδες που παίρνουμε.
- Δεν τρώμε λιγότερο από το Β.Μ.R.
- Η ενεργειακή πρόσληψη θα πρέπει να καλύπτει τουλάχιστον την ενεργειακή δαπάνη του οργανισμού για να επιβιώσει.
- Διατηρούμε υψηλό το ποσοστό κατανάλωσης των υδατανθράκων.
- Μειώνουμε το λίπος αλλά δεν το αποφεύγουμε τελείως.
- Καταναλώνουμε συχνά και τακτικά γεύματα και σνακ.
Διαιτητική αντιμετώπιση για την απώλεια βάρους
Η πράξη δείχνει ότι η δραστική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι υπόθεση δίαιτας. Όλες οι άλλες μέθοδοι (χειρουργική, φάρμακα, ασκήσεις κ.λπ.) αποβλέπουν στο να δημιουργήσουν αρνητικό θερμιδικό ισοζύγιο. Εξάλλου το παχύσαρκο άτομο πολύ πιο εύκολα δέχεται μια υποθερμιδική δίαιτα παρά ένα πρόγραμμα βαριάς σωματικής άσκησης, όπου τα αποτελέσματα είναι πολύ αμφίβολα αν η άσκηση δεν συνδυάζεται με αντίστοιχα μειωμένη πρόσληψη θερμίδων.
Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι παχύσαρκοι προσλαμβάνουν περισσότερες θερμίδες απ’ τα φυσιολογικά στο βάρος άτομα, αν και οι περισσότεροι υπερσιτίζονται. Αν ορισμένοι παχύσαρκοι υποστηρίζουν ότι τρώνε λίγο και παχαίνουν σε σύγκριση με άλλους, αυτό εν μέρει είναι αληθινό. Αυτό που πρέπει να καταλάβουν είναι ότι προσλαμβάνουν περισσότερες θερμίδες από εκείνες που χρειάζονται. Επομένως για να μειώσουν το βάρος τους θα πρέπει να ακολουθήσουν μία δίαιτα υποθερμιδική.
Οι στόχοι της διατροφικής φροντίδας για την απώλεια λίπους
- Να ελαττωθεί το λίπος του σώματος ώστε να επιτευχθεί ένα βάρος κοντά στο 20% του ιδανικού.
- Να αναπτυχθούν πιο υγιεινές συνθήκες διατροφής.
- Να προληφθεί απώλεια μυϊκής μάζας (LMB) κατά την ελάττωση του σωματικού βάρους.
- Να διατηρηθεί το μειωμένο βάρος του σώματος.
Οι συνιστώμενες δίαιτες πρέπει να περιέχουν όλα τα θρεπτικά συστατικά και να είναι εφαρμόσιμες ξεχωριστά για κάθε περιστατικό. Ούτε η νηστεία, ούτε οι “εύκολες μέθοδοι δίαιτας” δεν δίνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα για την απώλεια του λίπους του σώματος. Οι σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι οι δίαιτες για απώλεια βάρους για να είναι ασφαλείς, ουσιαστικές και πραγματικές ως προς το αποτέλεσμα πρέπει:
- Να είναι χαμηλές σε θερμίδες αλλά να περιέχουν όλα τα θρεπτικά συστατικά για την σωστή λειτουργία του οργανισμού.
- Να αποτελούνται από μεγάλες ποικιλίες τροφίμων, κάθε προτίμησης, και να βοηθήσουν την τάση πείνας ανάμεσα στα γεύματα.
- Να είναι προσαρμοσμένες στο ρυθμό της ζωής του πελάτη / ασθενή, για να υπάρχει εύκολη πρόσληψη τόσο στο σπίτι όσο και εκτός σπιτιού.
- Να είναι υπολογισμένες προς μια φυσιολογική απώλεια βάρους, 900 – 1000 gr. / εβδομάδα.
- Να είναι δίαιτες μακροπρόθεσμες (εφόσον εκπληρώνει τα πρώτα 3 παραπάνω στάδια) και να συνεχίζονται και όταν φτάσουμε στο επιθυμητό βάρος.
